Wanneer u als gemeente planologische wijzigingen wilt doorvoeren, en u goed beslagen ten ijs komt, dan is er vaak veel mogelijk. Een ongewenste situatie kan immers niet eeuwig voortduren. Dat is onverantwoord. Gepaste aandacht voor directe schade is daarbij echter cruciaal. En dat wordt helaas nog weleens over het hoofd gezien.

Wij zien in veel gemeenten dat alle aandacht uitgaat naar indirecte schade en dat directe schade een beetje in het vergeethoekje dreigt te raken. Dat leidt tot een onderschatting van de risico’s, die bij directe schade vele malen groter zijn dan bij indirecte schade. De Omgevingswet lijkt de bestaande beeldvorming te versterken. In de grote veranderingen van het nadeelcompensatierecht over indirecte schade, wordt vaak voetstoots aangenomen dat hetzelfde geldt voor directe schade. ‘Het omgevingsplan is geen oorzaak meer van indirecte schade dus ook niet meer van directe schade’, dreigt het idee-fixe te worden. Zo laat de Omgevingswet onbedoeld de misvatting ontstaan dat de risico’s kleiner zijn geworden. En dat is gevaarlijk.

Directe schade of indirecte schade

Om schaderisico’s goed te kunnen beoordelen en te mitigeren, is het belangrijk om te weten waar we over praten. Wat is nou precies het verschil tussen directe en indirecte schade? En wat betekent dat voor u als gemeente?

Directe schade (of direct nadeel)

• Is het gevolg van inperking van de bestaande rechten van de eigenaar. Bijvoorbeeld het beperken van de uitbreidingsmogelijkheden van een bedrijf.
• Ontstaat in het omgevingsplan, bij een bestemmingswijziging of het inperken van de gebruiksmogelijkheden. Denk aan mogelijkheden tot splitsen, bouwhoogtes et cetera.
• Heeft meestal geen kostendrager, de kosten zijn dus niet te verhalen.
• De manier van beoordelen is niet wezenlijk veranderd door de Omgevingswet.
• Heeft een hoog risicoprofiel, immers: schade ‘ontstaat’ al in het omgevingsplan en het gaat vaak om maatschappelijke belangen.

Indirecte schade (of indirect nadeel)

• Wordt veroorzaakt door activiteiten in de omgeving. Bijvoorbeeld waardedaling van een woning door de bouw van een hoge flat op het buurperceel.
• Ontstaat bij de vergunning, dus pas verderop in de tijd (soms jaren later).
• Heeft meestal wel een kostendrager; kosten zijn makkelijker te verhalen. Als gemeente kun je in beginsel, net zoals voorheen, schade doorleggen naar de initiatiefnemer;
• De manier van beoordelen is wel wezenlijk veranderd door de Omgevingswet;
• Heeft een lager risicoprofiel, want er is meer tijd, er zijn meer instrumenten (denk aan NMR) en er is meestal minder impact dan besluiten die directe schade veroorzaken.

Maatschappelijk belang

Bij beslissingen die indirecte schade veroorzaken, draait het in essentie om commerciële belangen. Een ontwikkelaar wil honderd woningen bouwen; daar kan een kostprijsberekening op gemaakt worden. Die schade is in te schatten en in de meeste gevallen goed te overzien. Met zekerheid kun je rekenen. Maatregelen die vanuit de overheid worden geïnitieerd, hebben vaker een direct maatschappelijk belang. Meestal draait het om het verbeteren van de leefbaarheid of het beschermen van cultureel erfgoed. Dat is veel lastiger uit te drukken in geld. En – daar zit ‘m de crux – die kosten zijn niet af te wentelen op een derde partij. Die komen rechtstreeks uit de spaarpot van de gemeente.

Verschillende grootheden

Een kort voorbeeld. Er is planologisch een bedrijf dat veel geluid mag produceren naast een woonwijk, maar dat feitelijk nog niet doet. Je zegt als gemeente: we gaan de milieucategorieën voor geluidshinder naar beneden brengen. De woonomgeving kan dan weer rustig slapen, maar de bedrijfsgronden zijn minder waard geworden. Het zijn verschillende grootheden en belangen. Je kunt niet ‘salderen’ door te zeggen: ik veroorzaak nadeel bij het bedrijf, maar evenredig voordeel voor de woonomgeving. Daar kom je niet mee weg. Dus moet je als overheid dapper zijn en zeggen: wij nemen dit voor onze rekening, wij regelen dit. En dan komt de directe schadecomponent erbij. Wat kunt u nou als gemeente doen om dat risico op torenhoge directe schade een klein beetje in de vingers te krijgen?

Inzicht en grip: SAOZ helpt u verder

Zorg om te beginnen dat u de feiten op orde hebt. De gemeente staat aan de lat voor directe schade, dus is het cruciaal om een beslissing goed te kunnen onderbouwen. Welke instrumenten heb ik tot mijn beschikking om het schaderisico te beheersen? Op welke wijze kan de nieuwe juridische regeling het best vorm worden gegeven? SAOZ helpt u bij de beantwoording van die vragen zowel met de juridische als de financiële kant van die onderbouwing. Van risicoanalyses tot de omgevingsdialoog; wij staan naast u. Zo krijgt u meer inzicht in en grip op het nadeel dat mogelijk gaat ontstaan.