Nederland waterland. Al eeuwen strijden we tegen en leven we met het water. Die strijd stond altijd in het teken van het beschermen van ons laaggelegen land en haar bevolking; droge voeten houden. De blik was vooral naar het westen gericht, richting Noordzee. Dat is de afgelopen jaren veranderd: Waterschappen vechten nu op verschillende fronten en dat brengt heel nieuwe uitdagingen met zich mee. Kijk alleen maar eens naar de overlast door hemelwater in grote delen van Nederland deze zomer. Nieuwe tijden vragen om nieuwe oplossingen. SAOZ beweegt mee. 

Tot een aantal decennia geleden waren de taken van de Waterschappen helder: zorg dat de balans in het waterpeil goed blijft, zorg dat we droge voeten houden en zorg dat de kwaliteit van het water goed is. Met de Deltawerken gooiden we bij wijze van spreken de voordeur dicht. Toen er steeds meer water vanuit de Alpen via de grote rivieren Nederland in kwam, is hard gewerkt aan het sluiten van de achterdeur, met dijkverhogingen en -verbeteringen en het aanleggen van retentiegebieden. Na de overstromingen in 1993 en 1995 zijn er miljarden geïnvesteerd om de rivieren meer ruimte te geven.

En toen ontdekten we dat “het dak lekt”. Er valt namelijk meer regen dan verwacht en via de rivieren komt er ook extra (regen)water naar ons toe. De grote rivieren lijken het water nog wel te kunnen afvoeren, maar lokaal en in het Limburgse heuvelgebied is gebleken dat neerslag een veiligheidsrisico kan vormen, zoals in de zomer van 2021 pijnlijk duidelijk werd …

Extremer weer door klimaatverandering

Nederland krijgt steeds vaker te maken met extreme buien, die alsmaar meer schade aan woningen veroorzaken. Het aantal meldingen door neerslagoverlast is in drie jaar tijd met 77 procent gestegen en de schades door storm zijn ruim verdubbeld. Op 100 millimeter regen in twee dagen is ons watersysteem simpelweg niet ingericht. In gebieden met actief peilbeheer kun je het water nog redelijk weg krijgen, maar dat geldt maar voor een klein deel van ons land. En gezien de klimaatverandering zullen we ons moeten voorbereiden op meer extreem weer; stormen, tornado’s en overvloedige regenval die we niet kunnen timen.

Zeespiegelstijging

Klimaatverandering leidt naast extremer weer ook tot stijging van de zeespiegel. En de geografische ligging maakt ons land extra kwetsbaar. Johan van Veen, bedenker van de eerste Deltawerken, verzuchtte al: ‘Eens zullen we dit land met een zucht van verlichting aan de golven prijsgeven.’ Om dat te voorkomen heeft de Eerste Kamer op 28 mei 2019 de Klimaatwet aangenomen, een uitvloeisel van het Klimaatakkoord van Parijs uit 2015. In 2030, zo hebben we afgesproken, stoten we 49 procent minder broeikasgassen uit ten opzichte van 1990. In 2050 minstens 95 procent. De Nieuwe Deltawerken bestaan dus niet alleen uit dammen en dijken, retentiegebieden, bruggen en eilanden. Het Deltaplan van onze tijd gaat óók over zonnepanelen en windmolens, warmtenetten, flitstreinen en megabatterijen, zoals Rutger Bregman schrijft in zijn Open Brief ‘Het water komt’.

Globaal probleem, lokale gevolgen

Klimaatverandering is een wereldwijd probleem en als Waterschap krijg je te maken met de lokale gevolgen. Er zullen keuzes moeten worden gemaakt en dat betekent ook: het ene belang boven het andere stellen. Waterschappen lijken meer dan andere overheden geneigd voor alle partijen de nadelige effecten te willen verzachten. Maar de tijd van pappen en nathouden is voorbij: het wordt de komende decennia (soms letterlijk) pompen of verzuipen.

Ruimte voor coulance?

In plaats van enkele grote projecten, zullen we meer te maken gaan krijgen met tientallen, honderden of wellicht duizenden kleinere maatregelen. Daardoor neemt het aantal te maken keuzes toe en ook de kans op wrijving met de eigenaren en de ingezetenen. In die wereld van toenemende complexiteit en steeds vaker botsende belangen kan de expertise en kennis van een onafhankelijke derde het verschil maken tussen escalatie en een oplossing in harmonie. Ons advies: bepaal eerst de juridische en financiële kaders; wie heeft waar recht op. Leg dit uit en ga daarna kijken of er ruimte is voor coulance.

SAOZ beweegt mee

Uiteraard blijft onze core business het geven van juridisch advies, het analyseren van financiële risico’s, het beoordelen van een claim en het geven van beleidsadviezen. Vrij recent hebben we echter een aanvullende rol aangenomen. Rondom de reconstructie van een van de oudste kades van Nederland liepen de emoties hoog op. Bewoners van de huizen aan de kade liepen te hoop tegen de plannen van het Waterschap. Er was veel wantrouwen over de technische uitvoering van de plannen en de mogelijke schade aan hun woningen.

SAOZ is toen gevraagd op te treden als onafhankelijke partij, als buffer tussen het hoogheemraadschap en de bewoners. Die rol past ook bij ons. Wij kennen het schadevergoedingsrecht als geen ander en weten wie waar recht op heeft. Ook hebben we duidelijk kunnen maken wat de plichten van het Waterschap inhouden en hebben wij de juridische en financiële context aan alle partijen kunnen uitleggen. Het is ons gelukt de dialoog weer vlot te trekken en uiteindelijk heeft onze interventie geresulteerd in een voor alle partijen aanvaardbare oplossing.

Buffer met kennis van zaken

Nieuwe tijden vragen om nieuwe oplossingen. Het betekent soms uit je comfortzone stappen en durven experimenteren. SAOZ kan een onderdeel van de oplossing zijn bij het uitvoeren van uw plannen. Uw vraag beantwoorden. Zodat u verder kunt met uw belangrijke werk, dat de komende jaren alleen maar belangrijker wordt. Dát is een les die we nu toch wel geleerd zullen hebben.